Ga naar de inhoud

Als je het woord verdriet niet kent, hèb je geen verdriet maar bèn je verdriet!

Mijn tips om de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen met TOS te stimuleren.

Je hebt de emotie woorden nodig om emoties te;

  • Herkennen
  • Er iets van te vinden
  • Te reguleren
  • Te bedenken dat een ander je emotie ziet
  • Te bedenken dat een ander iets van je emotie vindt
  • Te bedenken dat een ander ook emoties heeft
  • Je in te leven in de emotie van een ander
  • Gepast te reageren op je eigen of andermans emotie

Beleefbladen zijn bladen/een boekje waarin je de eigen belevingen van je kind vastlegt. Je maakt dus foto’s of tekeningen van wat je kind meemaakt zodat je kind later zelf terug kan kijken naar wat het beleeft heeft en je daar met je kind een gesprek over kunt voeren. Dit biedt je kind de mogelijkheid om iets te vinden van wat het heeft meegemaakt en je kunt de emoties die daarbij speelden benoemen. Ook je eigen emoties en of de emoties van anderen die daarbij aanwezig waren kun je benoemen zodat je kind hoort dat anderen ook emoties hebben en misschien wel andere emoties hebben bij dezelfde gebeurtenis. Bijvoorbeeld maak je een foto, of meerdere foto’s van een bezoek aan de tandarts. Je kunt bespreken wat je kind voelde toen het in de wachtkamer zat, toen jullie naar de behandelkamer gingen en toen het in de stoel zat en de tandarts in zijn/haar mond keek. Let ook goed op de lichamelijke reactie van je kind, zeker als je kind nog niet (goed) kan praten en verwoord die reactie! Ook kun je benoemen wat jij zelf voelde op dat moment en kun je samen bespreken wat de tandarts gevoeld zou kunnen hebben. Dit voorbeeld gaat over een mogelijk lastig moment maar je kunt natuurlijk ook foto’s maken van leuke dingen zoals de verjaardag van je kind of gewone dingen zoals het ontbijt op zaterdag ochtend. Benoem daarbij dan ook de emoties van jezelf en de anderen.

Dit is dus wat anders dan foto’s terugkijken op je telefoon. Als je echt een boekje maakt, of een map vol met beleefbladen die je kind zelf kan pakken, kan je kind dit dus vaak en als je kind daar zelf behoefte aan heeft doen. Mijn zoon pakte zelf heel vaak zijn beleefmap en nam het zelfs mee als we op visite gingen om anderen te ‘vertellen’ wat hij had meegemaakt. Wij hebben vooral van de beleefmap gebruik gemaakt toen onze zoon nog niet (voldoende) kon praten.

Naspelen van (lastige) situaties hebben wij zelf heel veel gedaan. Vooral van situaties waarbij mijn zoon zich gepest voelde of ruzie had met een klasgenoot. Vraag eerst goed door naar hoe je kind dit beleeft heeft, laat hem zijn eigen rol spelen en vertellen wat de ander deed. Speel zelf de rol van de ander en krijg zo de hele situatie duidelijk. Als je het vervolgens zo hebt nagespeeld en je kind heeft bevestigd dat het zo klopt, draai dan de rollen om. Jij speelt je kind zoals je kind zichzelf net heeft gespeeld en laat je kind de ander spelen (met jouw aanwijzingen) zodat je kind ervaart hoe dezelfde situatie voor de ander is.

Uittekenen kun je ook met bovengenoemde situaties doen. Dus gewone situaties of lastige situaties uittekenen en daarbij schrijven of tekenen wat de emoties van alle betrokken personen waren op dat moment. (liefst in een gesprek met de anderen uit de situatie erbij) Als het een moeilijke situatie was kun je ook bespreken hoe dit de volgende keer anders zou kunnen, wanneer er een andere beslissing genomen kan woorden of wat je kind nodig heeft om de situatie de volgende keer anders te ervaren. Zo leert je kind dat het zelf een rol heeft in een situatie en zelf invloed heeft op de situatie.

Bij alle bovenstaande hulpmiddelen structureer je situaties, geef je er (emotie) woorden aan en leer je je kind situaties te herkennen, er (gepast) op te reageren en geef je je kind het besef dat het invloed kan uitoefenen op de dingen die gebeuren.

Bij coöperatieve spellen leren kinderen samen aan een doel te werken. Ze leren onder woorden te brengen wat hun ideeën zijn, te luisteren naar een ander,  te onderhandelen en een compromis te sluiten. Als het dan lukt, wint iedereen en is het dus een gezamenlijk succes!

Bij de spellen gericht op de sociaal emotionele ontwikkeling is het spelen van het spel niet het doel. Het doel is te praten over de situaties en keuzes die er door het spel aan de orde komen en met iedereen die aan het spel meedoet. Het zijn dus vooral spellen die het gesprek aanzwengelen.

De emotieposter is een mooi middel om bijvoorbeeld dagelijks op een vast moment met het hele gezin bij stil te staan. Bijvoorbeeld bij het avond eten geeft iedereen aan wat zijn of haar emotie was op een moment van de dag. Ook hier geldt weer, het hele gezin doet mee om het besef te creëren dat iedereen emoties heeft en iedereen andere emoties heeft. En ook hier is het belangrijk een gesprek te hebben over de emoties. Alleen benoemen helpt niet!

De emotiethermometer kan gebruikt worden om de heftigheid van de emotie in kaart te brengen.

Het boek Sociaal? Vaardig! Van Steven Pont heeft mij doen beseffen hoe belangrijk taal is voor de sociale ontwikkeling en hoeveel Executieve Functies ook in het sociaal contact nodig zijn.

De ‘Handreiking sociaal emotionele ontwikkeling bij kinderen met TOS’ van Kentalis geeft een goed leesbare uitleg over waarom de sociaal emotionele ontwikkeling en de executieve functies voor kinderen met TOS zo lastig zijn.

Het EmoTOS onderzoek is een promotie onderzoek van Neeltje van den Bedem waarbij de sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen  met TOS in een periode van anderhalf jaar in kaart is gebracht. De brochure van het onderzoek is gratis te downloaden.

‘Taal in het kwadraat’ komt binnenkort uit en is geschreven door Constance Vissers, Jet Isarin, Daan Hermans en Ina Jekeli

‘Vechten voor mijn kind met een TOS’ is ons ervaringsverhaal vanaf de geboorte van Matthijs tot eind groep 8. Veel van bovengenoemde tips staan erin en meer…

‘Jouw kennismaking met TOS’ is een vijftien minuten durende reportage waarin vanuit vier verschillende kanten TOS wordt uitgelicht. Meike van Genugten heeft zelf TOS, Marita Teunisse is Ambulant begeleidster, Constance Vissers is Bijzonder hoogleraar taalontwikkelingsstoornis en Heleen Gorter is ouder van een kind met TOS. Een mooie manier om familieleden en vrienden kennis te laten maken met TOS.